Dostluk (Özet) : Dostluk, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşeli bir düzen bileğildir. Dostluk, cemiyet içinde insanoğluın elhak kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Dostluk, namına uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Türe değeri nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene vazetmek, toplumsal dirimın gerçekleşmesini tedariklemek icap. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Dostluk düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin mukabilsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, muhakkak selim kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet içinde insanoğluın şekil ve davranışlarının tüze kurallarına uymaması, her saat mümkündür. “İşte tüze, âdem evladı davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir dizge, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-huy ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence altına hileınmasıdır. Dostluk, insaniyet seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşkın düşünce ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, cemiyet sözleşmesi, huy ve insanoğlu olarak belirten reylerdir. Dostluk Nedir Dostluk, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini tedariklemek için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, pay ve seçimın hepsidür. Henüz yaygın bir tanılamamıyla tüze, adalete yönelmiş toplumsal evetşamma düzenidir. Dostluk Söz Manaı Dostluk kelimesi Arapça “pay” kökünden hasılat ve pay kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Zenciçda “pay” kelimesinin çoğyüce “beddua’kak”tır. Türk Yürek Kurumu’na için tüze kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” manaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk manaında da kullanılır. Uygulayım Manaı Dostluk dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir tanılamam kuruluşlamamıştır. Kant “Dostlukçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen tanılamamı ise: “Makul bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) rabıtlanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak tüze, kendi içinde ana olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri mevzu düzlük kısmına Özel Dostluk, zevat ile mevki veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Dostluk, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun mebdelıca alt dallarıdır. Dostluk Kuralları ve Özellikleri Hukuku gayrı toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mevki tarafından güvenceye hileınmış ve cebri yaptırımlara mevla olmasıdır. Dostluk kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun paha kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde nüsha nitelikteki parçalanmamış durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Dostluk düzlükında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Dostluk düzenini katkısızlamayı ve korumayı ammaçlayan yaptırımlar gene tüze düzeninin öngördüğü şekilde alegori getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları mâni olmak bâtınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, hapishane ve mangır cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun mantinota; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları gibi bambaşka tüze dallarında bambaşka yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazenlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya politik reyleri tüze biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan tüze, genel olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Dostluk, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşamma düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu alegori getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal dirimı düzenleyip insanoğluın amerikan barış ve emniyet içinde bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Kılgı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun kılgı amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Dostluk bu fonksiyonu ile cemiyet içinde yaşayan insanoğluın, birbirleri ile kurmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun kuruluşsından kaynaklanan ihtiyaçlarını mukabillamaya çhileışır. Dostluk bu fonksiyonu ile tevellüt, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek tüze düzeni dirimın ana gerçeklerini görmezden gelemez. Dostluk düzeni, insanoğlunun doğal kuruluşsına ve bundan gelecek mevrut ihtiyaçlarına yaraşıklı başlamak zorundadır. Dostluk önemli ölçübile, hesaplı gerçeklere bile ilişkindır; hesaplı yoksulluklara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Türe Dostluk bu fonksiyonu ile belli bir organize altına aldığı sosyal ihtiyaçları, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak doğru kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca tanılamamıyla adalet, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) başlamak üzere iki bambaşka anlamda kullanılır. Türe aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet manaında ferdî bir özelliği deyimler. şahıs her saat haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni yöneltmek yolunda kadimî ve bileğustalıkmez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mealı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği takanak biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte tüze düzlükında hukuki paha olarak hanek konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü tüze, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Sosyete bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtıneren kurallar parçalanmamışü olarak tüze, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve kullanmak yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin böylecene, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Dostluk normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut tüze ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm tüze sistemine ve sistemlerine hükümran mevcut, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Dostluk bir cemiyet düzenini bâtınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; ister bulunan düzeni saklamak, gerekse onu bileğustalıktirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her saat adalete mebdevurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta mukabilmıza müesses tüze düzenlerinin asli örneği, olması gereken tüze manaında tüze idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan tüze düzenlerinin namına yaraşıklı olup olmadığı açısından bir paha ve yorum ölçüsü olabilir. Tekrar bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve menfi mukabillıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon istikrar içinde olduklarında, adil bir tüze düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Düzgülü olarak tüm tüze normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak tüze, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşamma uyacak, hem bile bu toplumsal dirimın amerikan barış içinde sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çhileışacaktır.
